“Music”
7 november 2009, De Koningkerk, Voorburg
Content
- >Words of welcome
- De sterren aankijkende, met de muziek van het stemmenorkest
- Reconciliation — with music
- The role of music in reconciliation
- Slotwoord
1. Words of welcome ⎮ Takamitsu Muraoka
n behalf of the group preparing the Dutch-Japanese Dialogue meetings I would like to say a hearty welcome to you to our thirteenth get-together.
The first meeting took place in July 2000. We have come a long way since. Along that way many things have happened, we have learned a great deal from one another, and many relationships have been forged. Some of those relationships sadly came to an end with an intervention from above. So this past year we farewelled some of our dear friends, people who had become part of our landscape and each played an important role in the strengthening of those ties forged amongst us. On March 22 passed away Mr Dolf Winkler, the founder and President of EKNJ (Ex-Krijgsgevangenen Nederland-Japan) for many years; he addressed us at our 7th meeting in 2003. Mr Herman Goudswaard, who, together with his wife, Annie, was a loyal, leading member of this group and chaired many of our past meetings with much skill and enthusiasm, joined his wife on May 22. On August 7 Mr Bauke Toshio Talens, a sometime President of JIN who had at last met his biological father in 1993 and was a familiar face at our past meetings, had a home-call. May I propose that we all stand for a minute as a token of our appreciation of their lives and what they did to promote a rapprochement between our two, maybe three, nations?
Art, whether visually and graphically expressed as in sculpture and painting, physically expressed as in dance, verbally expressed as in literature or aurally expressed as in music, is an important channel of communication through which an artist, professional or amateur, attempts to share his or her deep-seated thoughts and feelings with other people. As a consequence, individuals or groups of individuals could be brought closer together, learning to share things which can be valued and appreciated together. Barriers which previously separated them, barriers of diversity, even barriers of hostility and enmity, could disappear.
Some artists are fortunate enough to work in comfort, writing, dancing, singing, sculpting, painting or whatever. Many of us, however, could easily name a few outstanding artists, composers, novelists and the like whose exquisite works of art and performance were produced in severe, prolonged distress, in dire straits. Precisely such circumstances enhance the value of the fruits of their labour. For such people, engagement in art was not only a form of self-expression, but a fountain of energy and strength which helped to sustain them, cope with their pain and ordeal, and bear it without succumbing to it.
Today’s programme is focused on one of these diverse forms of art, namely music.
We are very grateful to our two speakers today. Without wishing to steal the thunder, the first speaker, Mrs Madelyn van Rijkevorsel, is a daughter of the late Mrs Helen Colijn, who spent three and a half distressful years in three internment camps in Indonesia during the Japanese occupation of the former Dutch colony. There she had a unique experience, exposed not only to the enjoyable music, but also to its comforting, invigorating force. Mrs van Rijkevorsel heard a great deal from her mother over very many years and has studied with care and affection much of her mother’s private archival material.
Our second speaker, Mrs Yoko Shannon-Nakamura, who has made a special, long journey from Germany, is a practitioner of the art of music. She studied the piano and has given many concerts. In the recent years she came face to face with the dark pages of her national history. As a practising Japanese Christian she has been active in seeking contacts with victims of the atrocities and injustices perpetrated by her compatriots during the Pacific War. To this end, she visited Indonesia last year. She also believes that music can be a therapeutic means in dealing with traumas from the war period. In the afternoon session she will demonstrate this.
We all eagerly look forward to the contributions by these two ladies, a Dutch and a Japanese, and last but not least, to the small-group discussion.
Though my personal knowledge of music is anything other than professional, I do know of the power of music. Many years ago I watched a TV programme, maybe it was a telecast film. I was deeply moved by the sight of German POWs captured in the doomed operation against Stalingrad in the bitter winter of 1943, singing together with their Soviet captors Ode to joy (An die Freude), the famous choral part in Beethoven’s Ninth Symphony. It has a touching line: “Alle Menschen werden Brüder wo dein sanfter Flügel weilt” = “All men become brothers where your tender wing rests.”
A few years ago I was given a CD by Mrs Greeven – Lels, a member of our stuurgroep. It was a recording of the vocal orchestra music sung by a Japanese women’s chorus. A year or so later I reciprocated her kindness by presenting her an English translation of a classic Japanese novel by Michio Takeyama, called The Harp of Burma (1948). It’s about a detachment of Japanese soldiers aimlessly wandering in the countryside of Burma during the closing period of the Pacific War. Its commander, a young graduate of a music school, tried to raise their sagging morale by teaching them to sing and play well-known tunes. One evening they were guests at a Burmese village chief’s. In the course of the dinner they suddenly noticed that all the locals had disappeared. They realised that they were surrounded by enemy soldiers. The commander needed to make sure that their cart parked in the garden was cautiously emptied of its load of explosives in case it was shot at. To distract the enemy’s attention he told the soldiers to play a couple of their repertoire, Home Sweet Home and The Last Rose of Summer, deliberately chosen for their slow tempo. When they started playing, they heard the same tunes sung in a chorus in English in the surrounding dark forest. The Japanese soldiers looked at one another, whispering: “Amazing! They know our songs!” They weren’t aware that the lyrics of Home Sweet Home had been written by an American, John Howard Payne (1791-1852), to which a famous British composer (Henry Rowley Bishop, 1786–1855), wrote music. It was a favourite among soldiers who fought in the American Civil War and often on the lips of Abraham Lincoln. The other was a traditional Irish song. British soldiers started appearing one by one, from whom their Japanese counterparts learned that they had lost the war three days before. Now British and Japanese soldiers who until a short while ago had been doing their best to kill as many on the other side were singing in unison Home Sweet Home, united in their intense longing after families left far away, worrying about their husbands, sons, and brothers. Tears were streaming down the cheeks of the hero of the story, Superior Private Mizushima, who was at his harp. Tears were in every soldier’s eyes, both British and Japanese, singing under the baton of the Japanese captain.
Shortly after I had read this Japanese classic, I bought a copy of Song of Survival. When I reached its epilogue, my eyes nearly popped out. There Mrs Colijn, who had read an English translation of The Harp of Burma, says:
“Here I was reading a story about the Japanese being uplifted by music, just as we were in the camp, led by a captain who, like Margaret Dryburgh, must have said something like, ‘Sing, Thou wilt be happier.’”
I wrote at once to Mrs Greeven – Lels, adding a photocopy of the page of the epilogue. She lost no time in writing back:
“When you wrote to me that you had begun reading Song of Survival, I realised that in its epilogue there is a mention of The Harp of Burma, so I expected that you would be surprised. I shall keep your letter and the photocopied page in my copy of the book.”
Both in the camps of Indonesia and in the jungle of Burma, people’s hearts burned with an intense yearning after their sweet home and their dearies thousands of miles away. Though the circumstances are somewhat different, many of the Japanese participants here would appreciate such emotions. I propose that all of them come forward and sing together in Japanese “Home Sweet Home.”
2. De sterren aankijkende, met de muziek van het stemmenorkest ⎮ M. van Rijkevorsel
Beste vrienden,
Ik ben zeer vereerd om vandaag een lezing te mogen houden voor de Conferentie Dialoog Nederland – Japan, en dan wel de 13e conferentie! Dat zijn heel wat conferenties over de jaren.
En hierbij wil ik graag mijn bewondering en dankbaarheid uitspreken voor de bestuursleden en alle mensen die in het verleden aan deze conferenties hebben bijgedragen.
Vandaag spreek ik u toe namens mijn moeder Helen Colijn en ook een beetje namens mijn tante Antoinette Colijn, die in juni van dit jaar is overleden.
Vroeger hield mijn moeder lezingen en toespraken, als introductie voor een kooruitvoering van de stemmenorkestmuziek, of bij andere gelegenheden.
Tot haar 80ste was zij heel actief. Zij vloog van West naar Oost in de Verenigde Staten, of naar Nederland. Maar nu is zij er niet meer. Zij is drie jaar geleden overleden. Zij was toen 85 jaar oud.
Vandaag zal ik een lezing houden een beetje zoals zij dat gedaan zou hebben, maar ik maak er ook mijn eigen verhaal van, als tweede generatie ‘ kampslachtoffer’ , alhoewel noch ik, noch mijn moeder zich een slachtoffer voelde, in elk geval niet de laatste jaren. En dat wij ons niet als slachtoffer voelden, …daar gaat mijn lezing juist over vandaag. Het gaat over wel vergeven, en niet vergeten. En over verzoening.
Mijn verhaal gaat over de ervaringen van Helen Colijn en haar boek “ De Kracht van een Lied” of in het Engels, “Song of Survival”. Dit boek is ook in het Japans vertaald, door Yumi Nishimura. Mijn verhaal gaat over de stemmenorkestmuziek dat een centraal thema is in haar boek. En over de stemmenorkestmuziek die voortleeft.
Ik zal vertellen over de kracht die de Nederlandse, Britse, en Australische vrouwen hebben geput uit de stemmenorkestmuziek toen zij in de interneringskampen van Sumatra gevangen waren in de Tweede Wereldoorlog. En over de kracht en de troost die mensen nog steeds, nu, dankzij de prachtige muziek, kunnen voelen.
Ik maak er een familieverhaal van, want ik ga u vertellen over ervaringen en uitspraken van vier generaties: mijn dierbare grootmoeder en mijn grootvader Anton Colijn die ik nooit heb gekend, mijn moeder en mijn tantes, mijzelf… en mijn zoon, dus Helen Colijn’s kleinzoon, en zijn vriendin die in maart van dit jaar een radio documentaire over de stemmenorkestmuziek hebben gemaakt en hiervoor naar Japan zijn geweest. Ik zal u een stuk van de radio documentaire laten horen, en ik laat u ook beelden zien uit de film documentaire “ Song of Survival”.
Zelfs de titel van de lezing vandaag is van de familie: “ Seeing the stars, with the vocal orchestra music”. Het bestuur heeft het mooi vertaald: “ De sterren aankijkende………” Ik ben op deze titel gekomen vanwege een notitie van mijn tante Antoinette.
In de jaren ‘ 80, toen mijn moeder haar boek “ Song of Survival” aan het schrijven was, zocht zij een titel. Zij heeft toen haar zuster Antoinette om ideeën gevraagd. Ik heb, nu een heel dierbaar vel papier met, in Antoinette’s handschrift, een heleboel titels. Bijvoorbeeld : “Coping”. (To cope is het aankunnen, zich weten te redden). Of, ”A Woman’s story of endurance and hope”. Of, “the Sun Will Rise Tomorrow”. Of, “Women Captured, but Spirit Unbroken”. Of een uitspraak van Ghandi: “In the darkness, light persists”.
Ik heb, uit haar lijst, gekozen voor “Seeing the stars…..” als mogelijke titel, omdat zij erachter een citaat van haar vader, Anton Colijn, had geschreven, een gezegde dat hij blijkbaar vaak citeerde:
“ 2 men looked through the bars,
one saw the mud, the other the stars”.
Dit is een levenshouding van mijn familie. Van mijn grootmoeder en mijn grootvader, en van mijn moeder. Dit hebben zij ook aan mij doorgegeven. Een houding waarbij je de positieve kant van de dingen ziet. En een houding van niet bitter worden. Deze houding, in combinatie met de stemmenorkestmuziek, heeft mijn familie kracht gegeven in de vreselijke oorlogsjaren, en daarna.
In het volgende filmbeeld ziet u mijn grootmoeder. Zij vertelt wat haar man, Anton Colijn aan haar zei toen zij uit elkaar moesten, toen zij als gijzelaar werd genomen, en toen hij moest vluchten omdat hij de olievelden van Tarakan liet opblazen.
Dat was mijn introductie. …..
Ik begin nu met een stukje familiegeschiedenis.
Helen Colijn werd in 1920 geboren, als eerste kind van Zus van de Poll en Anton Colijn. Zij kreeg nog twee zusjes, Antoinette en Alette. In 1939 ging zij naar Java, na het behalen van haar middelbare school, want hier woonden haar ouders de laatste jaren. Haar vader werkte voor een oliemaatschappij. Omdat de oorlog in Europa toen uitbrak, kon zij niet meer terug naar Nederland. In februari 1942 vluchtte zij met haar vader en 2 zusjes op een schip, de Poelou Bras. Dit schip werd gebombardeerd en tot zinken gebracht door de Japanners, maar na een week in een reddingsbootje spoelde Helen aan op het eiland Sumatra, waar zij na korte tijd gevangen werd genomen en naar het vrouwenkamp van Palembang gebracht. Zij was 21 jaar oud.
Voor 3 ½ jaar waren mijn moeder en haar zusjes, samen met 600 Australische, Nederlandse en Britse vrouwen en kinderen in drie interneringskampen op Sumatra. Na Palembang werden zij verplaatst naar Muntok op het eiland Bangka en toen naar de rubberplantage Belalau bij Lubuklinggau. De leefomstandigheden werden steeds slechter. Er waren veel ziekten zoals dysenterie en malaria. Er was honger. Veel vrouwen en kinderen stierven.
Zij waren totaal geïsoleerd van de rest van de wereld, inclusief hun moeder. Zij was met vrouwen van het Rode Kruis op Borneo geïnterneerd. Hun vader was in een mannenkamp op Sumatra. Hij is in het kamp overleden in 1945.
Zij hadden geen boeken om te lezen, of instrumenten om muziek op te maken. Maar zij hadden wel hun stemmen.
En zij hadden ook in hun aanwezigheid twee bijzondere Britse vrouwen. Een was Margaret Dryburgh, een zendeling / missionaris, piano lerares, koor dirigent en kerk organist. Zij kon klassieke muziek onthouden en kon, op kleine vodjes papier piano en orkest – partituren opschrijven. Dertig in getal, van Bach, Beethoven, Chopin, Mozart, Tsjaikovsky, Dvorjak.
En Norah Chambers, uit Schotland, de echtgenote van een ingenieur, was afgestudeerd aan de Royal Academy of Music in Londen. Zij hielp Margaret om arrangementen te maken voor een vierstemmig koor van 30 vrouwen. Zij werd de dirigente van het koor. De vrouwen gingen oefenen, in het geheim, want zij mochten niet in groepjes samenscholen, en op 27 december 1943 hielden zij hun eerste concert. (Dit was na 22 maanden kamptijd).
Net toen zij begonnen te zingen kwam de kampbewaking aanrennen om hun te vermanen om te stoppen, maar toen de Japanse bewakers hoorden hoe mooi de muziek was, mochten de vrouwen doorgaan met hun concert. De partituren hadden geen woorden, maar werden gezongen met klanken. En zij waren prachtig.
De vrouwen hebben tot begin 1945 stemmenorkestmuziek gezongen en een aantal concerten gegeven. In het laatste kamp stierven meer dan een derde van de vrouwen door ziekte of uitputting, inclusief Margaret Dryburgh, en was inmiddels ook de helft van de koorleden overleden. Toen moesten zij stoppen met de concerten. Pas een half jaar later, in augustus 1945, kwam de bevrijding.
Mijn tantes Alette en Antoinette zongen in het koor. Mijn moeder niet. Maar zij kon genieten van de mooie muziek, net als alle anderen in de kamp. De muziek gaf troost en afleiding. De overlevenden vertellen dat toen zij de muziek hoorden, of zongen, zij zich vrij voelden. Hun ziel / hun spirit was vrij.
Zij hadden houvast aan hun culturele erfgoed. Dit was van hun en kon niet afgepakt worden. De muziek gaf gevoelens van menswaardigheid (dignity) en beschaving.
Mijn moeder vertelde in een interview dat dit gevoel er niet meteen was bij de eerste concert, voor haar niet tenminste. Misschien omdat zij niet in het koor was.
Ik citeer Helen Colijn:
“ Er is me later gevraagd wat ik voelde toen ik voor het eerst de muziek hoorde. Iedereen veronderstelt dat het een heel bijzondere ervaring moet zijn geweest om in het kamp zulke hemelse muziek te horen. Dat we meteen voelden: deze muziek sleept ons erdoorheen, NU kunnen we er weer tegenaan. Maar het was geen film. De omstandigheden in de kamp waren er niet naar om nog dingen ‘ gewoon’ of ‘ongewoon’ te vinden. Voor ons was het stemmenorkest muziek iets absurds, zoals alles in het kamp absurd was. We leefden met honderden vrouwen hutje-mutje op elkaar. Muziek maken zonder instrumenten – dat was het zoveelste manier om iets te maken uit niets. Zoals je een matras maakte door beetjes gras te verzamelen. Of zoals je zelfs geen eierschaal weggooide. En het was weer iets om de tijd mee te vullen. “
Zij vond de muziek werkelijk mooi en ik geloof dat de muziek haar toen werkelijk kracht gaf, maar dit was iets later, toen de oorlog alsmaar voortduurde.
Als er een concert was, zagen de vrouwen en kinderen de modder, de ratten en de insecten en de ellende niet meer, voor even. Zij zagen niet het prikkeldraad, maar de wolken en de sterren. Zij konden zich boven de narigheid uittillen.
Mijn moeder’s boek is ook in het Japans vertaald, dankzij de inspiratie en inspanningen van mevrouw Yumi Nishimura. En bij de presentatie van het boek, in 2002, aan de Japanse Ambassadeur in Nederland, heeft hij gezegd: “ Even in a world of human difficulty, human dignity and spirit could not be silenced, literally in the case of the vocal orchestra. “ Hij zei: “ I was struck by how honourably resilient the human spirit can be”. Hij sprak dus over menselijke waardigheid, bezieling, veerkracht en levenskracht in tijden van ontberingen.
Ik wil u nu een stuk van de film documentaire laten zien. (ongeveer 6 ½ minuten) U ziet beelden van een van de eerste concerten van na de oorlog, in Palo Alto, Californie in 1984. En u ziet de vrouwen op de eerste rij in de kerk – zij waren in het koor in het kamp. U ziet Antoinette Colijn en Norah Chambers en Betty Jeffrey uit Australië. U ziet ook mijn moeder.
En zo kom ik op de tweede deel van mijn lezing vandaag.
De werkelijke waarde van de muziek bleek voor mijn moeder pas later, na de oorlog, toen zij voorzichtig weer emoties durfde toe te laten. Voor haar werd de herinnering aan de muziek en de concerten uiteindelijk een manier om haar trauma’s te verwerken. En dit is voor haar de grootste kracht van de muziek, in de tijd na de oorlog.
Want toen mijn moeder uit het kamp kwam, ging zij terug naar Nederland en daarna emigreerde zij naar de V.S., samen met haar moeder en zusjes. Zij trouwde een Nederlander die de oorlogsjaren in Nederlands Indië niet had meegemaakt. Zij heeft jarenlang er niet over kunnen praten. In de jaren ‘50 heeft zij delen van een manuscript over de kampjaren geschreven. De titel was “Don’t lick your plate”. Zo van, niet je bord aflikken, niet je decorum en manieren verliezen, ook al ben je in de meest beestachtige omstandigheden. Maar voor dit manuscript kon zij in de VS geen uitgever vinden. De teksten belanden in een la en zij heeft jaren hier niet meer aan willen denken.
Pas 30 jaar later heeft zij het boek echt geschreven.
Het was dus het boek in een hernieuwde vorm, met de muziek als centraal thema. Zij zei:
“Dankzij de muziek kan ik over het kamp praten en schrijven zonder alle nachtmerries opnieuw te beleven”.
“Bij het terugdenken aan het kamp hoeven wij nu niet meer alleen aan de ellende te denken, maar kunnen wij ook kijken – en luisteren! – naar iets moois, iets tastbaars dat uit ons kamp is voortgekomen. “
En emoties kwamen los. Zij vertelde dat zij toen pas kon terugdenken aan de oorlogsjaren. En aan haar vader. Pas toen kon zij huilen over de dood van haar vader. Dit was 40 jaar na zijn dood.
Langzamerhand sloeg de balans om naar vergevingsgezindheid.
Zij raakte bevrijd van haar haat voor de Japanners.
Ik citeer haar weer uit een interview van 1987:
“ Ik ontdekte dat iets heel moois verscholen heeft gelegen in de ellende: de muziek. Dat de oorlog iets goeds kon brengen, ook al kon ik me dat, toen ik er middenin zat, niet voorstellen. Die boodschap wil ik uitdragen. De vrouwen die het orkest oprichtten verdienen een eerbetoon. Dit is mijn manier om hun te bedanken.”
Mijn tantes vonden het veel moeilijker om aan de concerten terug te denken.
Antoinette was woedend over alles wat er was gebeurd. Haar woede zakte langzaam wat weg maar zij zou bijvoorbeeld nooit in een Japans restaurant eten. Maar zij zegt dat de muziek het belangrijkste is wat is overgebleven van de oorlog.
De stemmenorkest was belangrijk voor de kamp slachtoffers en nog vele anderen uit andere kampen en nog vele anderen in andere moeilijke omstandigheden, in latere jaren. Mijn moeder schrijft in haar boek:
“Onze muziek is nu vrij en brengt, bijna een half eeuw na de eerste uitvoering achter prikkeldraad op Sumatra, vreugde en troost aan duizenden, misschien wel miljoenen luisteraars en zangers in vele landen.”
Hoe is de muziek ‘vrij’ geworden?
Weer zal ik u een stukje geschiedenis vertellen.
Begin jaren ‘80 heeft mijn tante Antoinette gezien dat de vellen papier, met de noten van de stemmenorkestmuziek, die zij op zolder had liggen, aan het verbleken waren. Zij heeft, samen met mijn moeder, besloten om dit te geven aan de archieven van Stanford University in Palo Alto, Californie, die het graag wilde hebben. Maar dan wel liefst samen met een vocale uitvoering van de muziek. Toen heeft mijn moeder een vrouwenkoor gevonden dat de muziek heel graag wilde uitvoeren. Zodoende kwam er een concert van de Pensinsula Women’s Chorus. Die heeft u zien optreden in het stukje film dat ik vertoonde. Mijn moeders boek is toen in het Nederlands verschenen, en in Engels. Zij heeft een uitgever voor de bladmuziek gevonden. Zij heeft met een filmploeg een documentaire van een uur gemaakt. Er is een toneelstuk geschreven en uitgevoerd. Er is zelfs een Hollywood film ‘Paradise Road’ met bekende actrices verschenen. Over deze film zijn de meningen verdeeld. De familie vind de film documentaire veel beter.
De Peninsula Women’s Chorus heeft jarenlang nummers van de stemmenorkestmuziek uitgevoerd. Andere Amerikaanse koren, en dan ook koren van high school meisjes, hebben de muziek gezongen. Er is nog steeds vraag naar een radioprogramma dat in de jaren ’80 toen is gemaakt.
De afgelopen 20 jaar zijn er ook in Nederland tientallen concerten gegeven, eerst met het koor uit Bodegraven, onder leiding van Dirk Jan Warnaar, later het Malle Babbe koor in Haarlem, dat een enorme bekendheid aan de muziek heeft gegeven. Zij hebben ook in de Nieuwe Kerk op 4 mei 1998 en bij de 15 augustus Herdenking in Den Haag in 2006 gezongen. Zij zingen de muziek vaak.
En de Captives’ Hymn wordt overal gezongen of gespeeld (van een CD), bij Dodenherdenking.
Maar ik wil graag ook de vrouwenkoor uit Well, Limburg noemen, en mevrouw Marian Thijssen-Stevens. Dit laatste koor geeft sinds het jaar 2002 minstens 2-3 keer per jaar uitvoeringen in Brabant en Limburg en Overijssel. Zij hebben ook in de RK kerk in Heino gezongen in april 2005 en toen was mijn moeder erbij, als eregast. En er zijn ook vrouwenkoren die de muziek eenmaal zingen zoals een koor in de provincie Groningen of Zeeland of in Amersfoort.
En, als het meest bijzonder, wil ik graag noemen het Japanse vrouwenkoor Asunaro, uit Sakura. In het jaar 2002 hebben zij bij een groot cultureel evenement, dat georganiseerd was rondom het kooroptreden, stemmenorkestmuziek gezongen. In 2004 hebben zij ook opgetreden bij het Yamate Hegt Festival, in het Yamate Gaiety theater in Yokohama. Zij studeren nog steeds nummers van de muziek.
Wat is het nu wat de muziek zo bijzonder maakt?
Ten eerste, het is prachtig, en het zijn heel bijzondere arrangementen.
Je hoort de “purity of music” (Yuko)
Ook, omdat er geen woorden zijn, behalve bij de Captives’ Hymn, is de muziek universeel en kan hij overal ter wereld gezongen en gehoord worden. Zodat iedereen zijn eigen invulling eraan kan geven.
Maar de muziek kan natuurlijk niet los gezien worden van het verhaal van de kamptijd. En het is juist de combinatie met het verhaal dat de muziek zijn kracht geeft en mensen ontroert.
“The story and music transcend all boundaries of time and place” .
Leny van Schaik, dirigent van het Malle Babbe Koor zegt:
“Je kunt eigenlijk geen noot uit de Song of Survival zingen zonder je te realiseren wat de achtergrond van deze liederen is. Daarom is het iedere keer weer – en dat geldt ook voor de zangeressen – een aangrijpend gebeuren. Naast het zingen van mooie muziek, is het ook het terughalen van de verschrikkelijke omstandigheden waaronder die muziek ontstaan is; het realiseren van de schande van de oorlog en het besef dat het nog steeds actueel is. Zo ervaar ik het zingen van deze Song of Survival niet alleen als een eerbetoon aan die vrouwen van toen, maar ook als een protest tegen de zinloze oorlogen en hun gevolgen.”
Dit is ook mijn mening. Zo dacht mijn moeder er ook over.
De arrangementen zijn een blijvende getuigenis van een zwarte bladzijde uit de wereldgeschiedenis, maar ook een ode aan zang en muziek, die zoveel troost kunnen bieden in moeilijke tijden.
Dames en heren, nu wil ik mijn eigen toespraak beëindigen, maar ik laat u nog een belangrijk stuk van de radio documentaire van mijn zoon Maarten Tromp, en zijn vriendin Sofie van Dam, horen. Zij hebben een subsidie van de VPRO radio gekregen om een half uur lang programma te mogen maken over de stemmenorkestmuziek en hoe dit voortleeft in Japan. Omdat u dadelijk ook Japanners aan het woord hoort, vond ik het wel toepasselijk voor de conferentie van de Dialoog. Bovendien hoort uw de stem van de heer Takahashi, die ondertussen een dierbare vriend van mij is geworden. En dit is dankzij mijn moeder en twee reizen naar Japan in de afgelopen jaren. U hoort ook de stem van mijn zoon.
[De Radio documentaire, ‘Japanse stemmen’, hebben we in de conferentie de stuk vanaf 13:40 minuten tot het eind gehoord, ongeveer 15 minuten in totaal.]Mijn moeder zou heel trots geweest zijn, dat haar kleinzoon over de stemmenorkestmuziek een programma heeft gemaakt. Zij vond het belangrijk om het verhaal van de oorlog uit te dragen aan de jongere generaties, in bijvoorbeeld Nederland, de VS en Japan. En nu heeft haar kleinzoon en zijn vriendin dit gedaan. Allemaal dankzij de muziek.
3. Reconciliation — with music ⎮ Yoko Shannon – Nakamura, Germany
Thank you very much for your invitation to speak at this wonderful gathering of “Dialogue between Dutch and Japanese.” Today I stand here with great hope in my heart. In the past, my nation destroyed many by spreading seeds of hatred. I learned that my country had brought so much pain and sorrow into many Dutch people’s lives in Indonesia. Many lost their dear family members because of us. I am so sorry for what we have done. I am also sorry about how we have been facing our past for the last 60 years. Our younger generations put on a face of “indifference” and behave as though nothing has happened. I can only imagine how much pain it must have brought to you while in hearts of many Dutch people memories of suffering are still present. I am truly sorry. I was also one of those who were indifferent.
I was born and raised in Japan until my early 20’s. Later, I married an American and we lived in the US and also in Japan. I became a Christian through an American missionary. Through all these years, I had never tried to learn about the dark part of the Japanese history. We also never learned about it in our schools. Until I came to Germany five years ago, I avoided thinking about the past.
After I moved to Germany, God brought some people into my life who had experienced hardship because of Japan. One time I was at a church and heard a guest speaker giving his testimony. I slowly realized that his testimony was about his experience as a captive of the Japanese. Everything that I heard was new to me and after listening to his testimony, the only thing I could do was to go to him and express how sorry I was for what my country had done. However, I still did not know anything about what had happened between the Netherlands and Japan.
One day I saw a Dutch lady at the church and someone told me that she was in a Japanese camp. I did not hear any more about it and while the thought about what had happened between the two countries was still wandering in my mind, this lady sat down in front of me at the lunch table and asked me, “Are you Japanese?” That moment was the first time I felt ashamed to be a Japanese and also to be ignorant of my country’s past. I wanted to say sorry for what my nation had done but did not know what I could say sorry for. That day I made the decision that I would never pass by people who were hurt by the Japanese because of my ignorance. I read many books to learn about our past and those years were a very difficult time for me.
Before I became a Christian, I only knew to regret what had happened in the past. This was the only way I could deal with my past mistakes. I often regretted what had happened, but I tried my best to correct them and not to make the same mistakes. However, I often continued to repeat same mistakes.
When I became a Christian, I learned there was a different way to deal with my mistakes. That was repentance. The word repentance means to make a decision to change and to turn away from our previous way. The first step to become a Christian was to repent of my past sins and past ways and to ask God for forgiveness. With the previous regret I had felt, I never saw any changes, but after I had repented of my sins, something new started. If we face our nation’s past with regret, we are left with several choices: to try to change or distort the past, or simply to ignore the past and become indifferent to it.
Unlike regret, repentance requires a turning point from your old ways. The first step is to recognize our sins and the old way we have been walking. My first step was to know the truth of the past of my nation and accept it. The second step was to recognize what I personally failed to do and why I continued to walk on the same path as the older generation. It is “indifference”. This is why we refuse to know about the past and to accept it. It is better to forget about it and pretend it never happened since there is nothing I can do about it. What we need to recognize is that this sin of indifference only forces us to continue on the same path as our grandparents walked. It is ironic that we believe that we are separating ourselves from the past but by being indifferent we are connected together. Unless we change our path intentionally, we will be walking on the same path.
How we can change our path is the third step. I believe the principle of the Bible can show us clearly the solution. 1 John 1:9 states, ” If we confess our sins, He is faithful and just to forgive us our sins and to cleanse us from all unrighteousness”. James 5:16 states “Confess your trespasses to one another, and pray for one another, that you may be healed. The effective, fervent prayer of a righteous man avails much”.
Ezekiel 18:30 states ” Repent, and turn from all your transgressions, so that iniquity will not be your ruin.”
It is clear that our step to repentance (turning away) starts by confessing the sins, which is what we have committed.
We need to repent toward God and people whom we sinned against. According to 1 John, when we do, God forgives us. I believe forgiveness is the important part of repairing a relationship which was once broken. When there is no forgiveness, we cannot share future together. James also teaches us to pray. I have seen among people who were so hurt by others that they have very difficult time forgiving people. I accept and continue to pray for healing of their hearts because I believe that unforgivingness only brings sorrow and pain and continues to make the present unchanged from the past.
Even though humanly it does not seem possible, it is forgiveness that brings future. After learning so much about my nation’s past, I had a difficult time forgiving my grandfather’s generation. I later learned that unforgivingness produces more unforgivingness. It ties us down to the very past we want to separate ourselves from and it does not bring future and hope. We are trapped in the past.
I learned this through some people whom I met in The Netherlands. I still remember the faces of the people, filled with love, that spoke to me most beautiful words, “I forgive”, to me. I still believe it is humanly impossible and that only with the grace of God can love win over hatred in people’s hearts. If people with such horrible memories can lay them down with love, how could I say that I could not forgive my older generations?
Since then, I became a believer of love. Love is the strongest force and can conquer anything.
As I mentioned earlier, we planted seeds of hatred to destroy everything, but my hope is that with seeds of love, it will be rebuilt and restored. I am so thankful that I am a witness of this wonderful power of love. I have friends who were once as far away as we could have been because of terrible past between nations and who are now like true sisters and brothers through this love.
A verse in Roman 8 — “all things work together for good to those who love God, to those who are called according to His purpose.” As Mother Basilea said, “We are here to love”. I also believe that is the purpose of our life.
Reconciliation follows repentance. Reconciliation is the restoration of the relationship which was once broken. I believe it is a process of two parties to walk toward a new goal through a new relationship. This is also a time for psychological, physical and relational healing. I believe that music can play a role in this process.
Music has been used for healing people since ancient times. We also use it now in hospitals as music therapy. The basic idea of using music as treatment not only for the body, but also for the soul is that our whole body produces sound waves, and when any part of our body is ill, it produces unhealthy sound waves. By applying right sound waves, it will be able to correct the problem itself. Our body responds to sound and also tries to naturally adjust itself to those sounds. Our voice itself is a collection of sound waves. Have you noticed that when someone is angry, their voice changes? Our body’s frequency is also affected by our emotions. Emotion itself does not vibrate but certain emotions affect certain organ’s vibration. That is why what we hear, and people we spend time with, makes difference in our lives. We are receiving their vibration into our own body. Dr. Moscow, who is the president of the Psychotronics Association, said, “I consider music to have something of the highest structure involved in healing and I think that it can open up channels for experience and change”.
I believe music is one of God-given tools to create the future and hope.
I have seen and witnessed how music played the important role in this process. Broken relationship brings physical and emotional wounds. At the beginning, when I started to express my apology for those who were wounded by the Japanese, I noticed so much pain was built up inside them. Since then I have been praying that God will heal their wounds. But oftentimes I noticed that the process stops at the end of repentance without going into reconciliation. That time, though I played music, I felt worthless. Music has been used so much for just entertainment purposes regardless of genres. But what is the primary purpose of music? Can music comfort the troubled soul or heal the broken-hearted?
When I read that the vocal orchestra in the “Song of Survival” healed people’s hearts in the middle of terrible circumstances and brought comfort and peace, I thought that this might be the true role of music. Sins and strained relationships create a dissonance in our lives. When this dissonant chord is played over and over in our minds, it affects everything in our lives and the lives of those around us. In the middle of a terrible situation, I believe that the beautiful consonance produced by the vocal orchestra must have been a salvation to all who were there and heard it.
Though I used to play the piano in concerts, this role of music was a totally new area for me. There is not much that I can study from to develop a systematic method to learn how to use music in reconciliation process. I am still searching and using music in various ministries.
This afternoon I would like to demonstrate some of what I have discovered.
Thank you very much.
4. The role of music in reconciliation ⎮ Yoko Shannon – Nakamura, Germany
I would like to share and demonstrate how music can be used in the process of reconciliation.
Before I go into the role of music, let us examine what music is. First, I would like to explain the basic components of music. Music consists of three major components: Melody, Harmony and Rhythm. Our body is just like an instrument since each organ produces sound and the combination of these sounds makes harmony. In our body, the rhythm is produced by heart beats.
Rhythm:
When we look into our human body, we can see how God created us. For example, our body is based on a regular rhythm. Please listen to your heart. If you are relaxed and in peace, it should be beating slowly. When you are anxious or nervous, our heart beats faster. However, it never beats irregularly unless you have a major problem with the heart.
*beats: regular/ irregular
Melody/ Harmony
Now I would like to demonstrate functions of melody and harmony. Since it is not possible to listen to our body sound, we examine through how we react to a particular melody or harmony.
Melody
A melody is a sweet or agreeable succession or arrangement of sounds. This is an intentional arrangement of notes, not just a random collection of notes.
*example symmetric melody/ irregular
Harmony
1. Consonance
brings peace and relaxation in our body and soul
*basic chords
2. Dissonance
brings irritation and tension
*2nd , 7th
3. A dissonant chord(s) resolving to a consonant chord
A pattern of the temporary tension and release
Longer dissonant chords are played, the anticipation for a consonant chord builds up.
Most of the music to which we listen is composed with the pattern of tension and release. The classical period music, such as Mozart and early Beethoven pieces, gives more stabilized patterns of tension and release, which gives a listener a sense of security and often used for therapy.
1. Mozart –
Romantic period music takes a longer approach to go back to the main chord and gives us a sense of adventure within security.
2. Dvořák Largo Introduction
However, the modern pieces including some newer secular music brought dissonant chords without resolving to a consonant chord. I believe this emphasizes a sense of floating and makes us unstable.
4. Persistent dissonant chords – example 20th century music
brings irritation, agitation, even anger
* Bartok
Harmony is based on the relationship of notes. It is surprising to find the similarity in our lives and our relationship to one another. When we are in harmony with others, we have peace. When tension occurs, as long as it goes back to the harmonious relationship within expected time, we can maintain the peace. However, when tension builds up for longer periods of time, it becomes more difficult to go back to a harmonious relationship.
Through these examinations, we can see that in order to maintain our peace physically and emotionally when we listen to the music, three components are necessary: regular rhythm, symmetric melody and consonance based harmony. We are created to rest on regularity.
As you can see, music can speak like a language not only to our body but also to our emotions. It seems that our response to music is beyond our control and universal. We respond to the music physically and emotionally before our mind receives the message from lyrics. I believe this is the way we are created.
However, the musical language is not as precise as our verbal and written languages. For example, a piano piece without words may bring different images into different people’s minds.
A Wild Rose
Please share your impression. This is a piece called a Wild Rose from Woodland Sketches by an American composer, Edward MacDowell, who also lived in Germany.
Let us examine again with another example from J.S. Bach’s Aria.
Intro- what is your impression?
words – specifies
Can you see how it specifies what the composer wants to express? Music and words are working in perfect harmony. Music can bring our heart toward a certain direction and words can pinpoint.
I learned as a Christian that spoken words have a strong impact on one’s life. It is said that our memories are stored in our minds in words. When we look back to painful memories, they are often associated with words which were spoken.
I believe in order to heal the wounds two components need to work together.
open up the channel of soul to receive a change- change of the direction
words to heal, encourage and comfort are given – pinpointing
The Bible states how we can apply His Words to our lives:
Joshua 1:8 states when we apply through confession and meditation, it will change our action and we will see the result of it.
Joshua 1:8 “This book of the law shall not depart from your mouth, but you shall meditate on it day and night, so that you may be careful to do according to all that is written in it; for then you will make your way prosperous, and then you will have success.”
What we need to do is to apply to our lives in:
confession
meditation
Now I would like to share how I use music with words.
select words which harmonize with the music or choose (or compose) the music which expresses general direction for words which I want to meditate on.
confess (read aloud the words) and meditate in my mind on the words
play music while the mind is meditating toward the words
(I will use Psalm 23 and Psalm 91 for this section)
Example: Psalm 23 – Chopin Étude Op. 25 No. 1
Psalm 91 – Beethoven Pathétique sonata, 2nd movement
Here is also an example how this arrangement of the famous hymn “Amazing Grace” arranges the same melody differently according to the message of each stanza. This also helps us to meditate on words.
“Amazing Grace”
When we meditate in our minds toward right words through music, I believe our soul continues to be healed and restored.
Music and Reconciliation
Another characteristic of music is to bring unity. When we sing a same melody or harmonize together, naturally it brings our hearts closer.
Therefore, I believe music can be used in the reconciliation for two purposes.
healing
unity
There is nothing more wonderful than the relationship, which was once broken, coming together for a new purpose. I believe this itself brings a healing to people’s minds and souls.
Experience
Today I have chosen a song which was sung in the Song of Survival, a theme from “New World Symphony” by Dvořák. Dvořák was a Bohemian composer. He arrived in America for his new position at a conservatory. He was very interested in native (and black) melodies in America and studied them. But he discovered there was something common in music between his native land, Bohemia, and the new world, America, though they seemed so foreign to each other. This theme will sound familiar to people in Bohemia as well as in America, and some called this theme a melody of reconciliation. Even though Netherlands and Japan are far apart from each other, I believe if we are willing, we will be able to find something we can share for the future. Let us experience this together.
1. learn to sing the song
2. meditate in words
My idea: We ask participants to make up 3 or 6 line simple sentences.
example:
1. _______________________________________________
2.
3. God will bring all things for good for those who love Him and who walk in love.
3. sing the song while our mind is focusing on words
Londonderry Air
I cannot tell why He Whom angels worship
Should set His love upon the sons of men,
Or why, as Shepherd, He should seek the wanderers,
To bring them back, they know not how or when.
But this I know, that He was born of Mary
When Bethlehem’s manger was His only home,
And that He lived at Nazareth and laboured,
And so the Saviour, Saviour of the world is come.
I cannot tell how silently He suffered,
As with His peace He graced this place of tears,
Or how His heart upon the cross was broken,
The crown of pain to three and thirty years.
But this I know, He heals the brokenhearted,
And stays our sin, and calms our lurking fear,
And lifts the burden from the heavy laden,
For yet the Saviour, Saviour of the world is here.
I cannot tell how He will win the nations,
How He will claim His earthly heritage,
How satisfy the needs and aspirations
Of East and West, of sinner and of sage.
But this I know, all flesh shall see His glory,
And He shall reap the harvest He has sown,
And some glad day His sun shall shine in splendour
When He the Saviour, Saviour of the world is known.
I cannot tell how all the lands shall worship,
When, at His bidding, every storm is stilled,
Or who can say how great the jubilation
When all the hearts of men with love are filled.
But this I know, the skies will thrill with rapture,
And myriad, myriad human voices sing,
And earth to Heaven, and Heaven to earth, will answer:
At last the Saviour, Saviour of the world is King.
5. Slotwoord ⎮ Anton Stephan
Dames en Heren,
Wij zijn aan het einde gekomen van deze bijzondere conferentie. Bijzonder omdat wij, naar mijn mening, met deze conferentie terecht gekomen zijn bij een heel ander aspect van het met elkaar en met onze geschiedenis bezig zijn.
Als ik mag proberen het heel globaal samen te vatten, dan was steeds de opzet om te komen tot:
kennis van elkaars verleden, door te vertellen en te luisteren naar elkaars persoonlijke levensgeschiedenissen;
tonen van de wonden die geslagen zijn bij de een en het tonen van de ontzetting en spijt daarover bij de ander;
ontworstelen aan de rol van slachtoffer, door beide partijen werken aan middelen om te komen tot begrip voor elkaar en verzoening;
In de vorige conferentie vatte Wim Lindeijer in zijn slotwoord dit mooi samen met de woorden:
“Zonder het verleden te ontkennen moet er een weg naar de toekomst gevonden worden, vrij van haat en wrok. Het begint met het tonen van respect voor de ander als mens, niet meer als vijand”.
Vandaag kunnen we dankbaar zijn voor de manier waarop onze beide spreeksters, mevrouw van Rijckevorsel en mevrouw Shannon-Nakamura ons op die weg hebben gezet.
Wat het stemmenorkest deed, was in mijn ogen niet alleen het geven van kracht om te overleven en van troost. Het was ook een geweldige daad van verzet, verzet tegen de willekeurige verboden en chicanes van onze kampbewakers.
We mogen niet zingen…? OK, dan doen we het zo..!
Zo magistraal ging het helaas niet in alle kampen. En veel is er niet over bekend.
In een van de mannenkampen was ook de bekende violist Szymon Goldberg geïnterneerd. Toen de oorlog uitbrak was hij bezig met een concertreis door Indië. Zijn Stradivarius kon hij veilig laten onderduiken bij een Zwitserse echtpaar Kreis, die uiteraard niet geïnterneerd waren. Van hem geen muziek.
Ook de pianiste Lilli Kraus was net in 1942 met een tournee gestart in Indië. Ook zij kwam in een kamp terecht. Zonder piano. Ook van haar geen muziek.
Iemand, die vóór en ná de interneringen een recital van haar had bijgewoond, schrijft dat haar spel door de kampervaringen kennelijk aan meer diepte had gewonnen.
Zo zie je maar waar een interneringskamp goed voor is.
Maar als zij eens dezelfde moed hadden gehad als Margaret Dryburgh of een Norah Chambers!
In de meeste kampen was het met muziek droevig gesteld. Ik herinner mij alleen dat onze moeders vaak het liedje “Zonnetje gaat van ons scheiden, avondrood kleurt het veld…”, zongen of vloten. Dat deden zij vooral als er een vertegenwoordiger van het Land van de Rijzende Zon in de buurt was. En natuurlijk was het lied “Waar de blanke top der duinen” een tophit. Veel verder kwamen we niet.
Als jongetjes in het jongenskamp kwamen wij ook niet veel verder dan tot eindeloze parafrases op het verheffende lied “Zing ik Yaya Yippee Yippee Yee…” Het ging dan van: “Rij maar door, Kadowaki, rij maar door.. “ gevolgd door allerlei scabreuze belevenissen die wij de heer Kadowaki toewensten. Kleine jongens zijn daar goed in. En of het nou Kadowaki was of een andere kampbewaker, bijvoorbeeld Kimura, we zongen hen ons hele vieze-woorden repertoire voor.
Maar de mooiste Nachtmis die ik van mijn leven heb horen zingen was daar, in het jongenskamp.
Vanaf het begin van de kamptijd waren bij ons alle kerkdiensten verboden, op zondag werd gewerkt, op woensdag hoefden we niet te werken. Maar opeens, met Kerstmis 1944, mocht de pater de Heilige mis opdragen, midden in de nacht, buiten op de appelplaats. En gezongen werd er door een paar van de nonnen die in ons kamp als verpleegsters werkten. Het zullen wel hele dunne stemmetjes geweest zijn, maar toch, onvergetelijk.
De tweede en laatste keer dat ik de pater heb horen zingen was op 23 augustus 1945. Even daarvoor was een vliegtuig van de Nederlandse luchtmacht over ons kamp gevlogen en had pamfletten uitgestrooid met het nieuws dat de oorlog ten einde was. En terwijl we nog tot ons moesten laten doordringen wat dat betekende, stond daar de pater, midden op de appelplaats, in zijn veel te ruim geworden bruine pij, en barstte uit in een luid loflied “Te Deum Laudamus”! Niemand van de jongetjes kon het meezingen, en niet iedereen begreep het. “Wij prijzen U, O God”.
En toen, dames en heren, toen moest nog beginnen wat de Song of Survival te weeg heeft gebracht, in Amerika, in Nederland en in Japan. We hebben daar vandaag veel over gehoord. Door de “stemmen” werd het verhaal over de wereld bekend en beroemd. Uw moeder, mevrouw van Rijckevorsel, heeft dat met haar boek en lezingen op gang gebracht en na haar doet u het. En nu ook uw zoon. Uw verhaal daarover heeft onze bewondering alleen maar doen toenemen.
Zo hebben we vandaag geleerd hoe dat bij ons zelf zou kunnen werken: van verzet naar overleven, via aanvaarding naar verzoening.
Maar verzoening komt niet zo maar tot stand.
U, mevrouw Nakamura, hebt ons een weg willen wijzen hoe muziek daarbij een helende werking kan hebben.
U hebt op ontroerende wijze ons laten deelnemen in uw eigen weg vanaf “regret”, langs “repentance”, naar “forgiving” om uit te komen bij “reconciliation”.
En daarna hebt u ons in de workshop “aan den lijve” willen laten ervaren hoe muziek een bijzondere rol kan spelen bij dat proces van “healing”.
Dat hebt u ons vandaag willen schenken en laten voelen, daar zijn wij u heel dankbaar voor.
De dag van deze conferentie is bijna om, we hebben een hart en een hoofd vol zang.
Het leek mij gepast om te eindigen met een andere “captives’ song”. Dat van een jong Indonesisch meisje dat gearresteerd werd door de Japanse Kempei Tai vanwege een of andere daad van ongehoorzaamheid of verzet.
En aan het einde van iedere dag, na langdurige hardhandige verhoren en martelingen, zong zij vanuit haar cel een lied. Een lied dat via de anderen, die terugkeerden van gevangenschap bij de Kempei Tai, zich verspreidde naar andere kampen. Daarom wordt het gezongen bij de Indië Herdenkingen op de 15e Augustus: Het “Indisch Onze Vader”