“atom bombs”

4 oktober 2008, Nieuwoord, Houten

Content

  1. Welcome words
  2. In memory of Hiroshima and Nagasaki
  3. Als de atoom bommen niet waren gevallen…… wat dan?
  4. What did Annie-san’s life signify for us in Japan?
  5. Wat betekenden Annie en Els voor de Dialoog?
  6. Ter afsluiting — Waarom Verzoening?

1. Welcome words ⎮ Fumi-nori Hoshino

My name is Fumi Hoshino. I was born and educated in Japan but I have been living in Holland already for 20 years. In 2001 a friend of mine brought me to the 3rd conference, and since then I have been coming back every year. I am also one of two newest members of the committee since last year, and it is my pleasure to welcome you to this 12th conference of the Dutch-Japanese dialogue.

First I want to explain briefly why we think that a dialogue between Dutch and Japanese people is important. That is because it is the best way to find peace after terrible experiences of the war.

Many of the Dutch people here had such experiences in Japanese camps in Indonesia during the war and even after that you had difficult times with nightmares and trauma. What happened in the camps was so terrible that you have the right to be angry. But unfortunately hatred does not bring peace. Instead many of you started talking and writing about your experiences, traveled to Japan which is the home country of your dreaded soldiers in the camps, and found reconciliation with Japan today. I deeply admire your courage and breadth of mind to do so because you took such an initiative before we Japanese. And it is a beautiful way to find peace and to be freed from hatred. To have a dialogue is a key for this process.

On the other hand many Japanese people have not even heard of Japanese camps in Indonesia. So it is a painful experience for us to hear many stories of Dutch people in the Japanese camps and to realize how cruel our own people were. But after a while we cannot stop sharing the pain with Dutch victims just as human beings regardless of nationalities. Then we can become friends and we have also found some kind of peace. And it is again through the dialogue.

Based on these experiences we want to encourage both Dutch and Japanese people to have a dialogue, in order to help them to find reconciliation and peace.

Now I want to talk about today’s conference. Since the previous conference last year we have lost two of our important friends, Mrs. Annie Goudswaard in November last year and Mrs. Els Michielsen-Baljon in June this year. I saw them at every conference, and I remember mostly their smiles in spite of their experiences in the camps. This afternoon we spend time on the memories of these wonderful ladies.

And the main theme of today’s conference is atomic bombs.

They were dropped in Hiroshima and Nagasaki on 6 and 9 August 1945 respectively for the first time in human history. About 200,000 had died by the end of that year, and many more people have died and / or suffered a long time after that. They were disasters without doubt. Today we have Prof. Sotobayashi, who was in Hiroshima on that day and survived. He had not spoken about his experience until last year, and he has kindly accepted our invitation to talk about it for us today.

There is no doubt that those atomic bombs caused terrible casualties but was there any positive aspect to them? In a war something bad for one side is good for the other. Because these bombs forced Japan to surrender quickly, many lives of American soldiers and other people in the area occupied by Japan were saved. One can argue that even for many Japanese people it was also good, because without the bombs more civilians would have been killed or forced to die if what happened in Okinawa had also happened in the rest of Japan. And it is not hard to imagine that these bombs could be seen as a symbol of the end of the war for the people who were suffering in the Japanese camps. Ton Stephan is one of those and he will talk about it today.

Nuclear weapon is not only an issue of the past. Since we know how powerful the first of its kind in Hiroshima and Nagasaki was, it is dreadful to realize how many of far more advanced kinds still exist in the world today and to imagine how much damage they could cause if they explode. In 1990 there were more than 60,000, and in 2000 they was reduced to more than 20,000, which is still an enormous number.

In Japan the tragedy of Hiroshima and Nagasaki is one of the few issues which we hear still about in connection with the 2nd world war, and then on Japanese as victims of the war. On the other hand we hardly hear the other side of the story in which Japanese were aggressors, although we started the war and we have done many savage things. I was often frustrated over this unbalance.

I should stop here and let other people talk so that a dialogue can begin. But please don’t forget or hesitate to join a dialogue, because that is the most important goal.

2. In memory of Hiroshima and Nagasaki ⎮ Prof. H. Sotobayashi, Berlin

I, Introduction

I was born in Nagasaki and grew up in Hiroshima. At the age of 16 I survived the holocaust of Hiroshima on August 6, 1945 and lost my mother. In 1957 I came from Kyoto University to Fritz-Haber-Institut der Max-Planck-Gesellschaft in Berlin-Dahlem as an exchange student. Before the Berliner Wall, during the Berliner Wall and after the Berliner Wall I have been always in Berlin.
I am ein Berliner.

For fifty years I have lived and worked in Berlin, and until November 2007 I never had spoken about this dreadful trauma. This is the reason: We Japanese do not honour the victims of the atomic bomb as heroes of our nation. Instead the victims are treated as cases of an infectious disease, and the descendants are thought to be radioactively tainted. For over 60 years I had kept silent in order to protect my family in Japan.

Now, however, I am seriously worried about many negative developments: in the world for instance, terrorism. Most of the survivors are no longer alive, and so I feel that I have the duty to speak out, in order that everyone knows it and this tragedy will not be forgotten.

II, Sotobayashi’s Diary for August 6, 1945

1) At the time I was 16 years old and studying at a high school. Since we were elite students, we were exempt from conscription work at facotories and attended classes as usual. At 8 in the morning, 24 pupils were in chemistry class. The classroom was on the second floor of the school building, which was built of wood and located 1.5 kilometers from ground zero.

2) Suddenly, during class at 8:15, there was a blinding light, as if a huge lamp had been switched on. There was a thundering noise, and the school building collapsed. “Pika” is a Japanese word for “lightning” or “flash,” and “don” is the sound of thunder. For this reason, the Hiroshima bomb is called “pika-don.”

3) When I regained consciousness, I could see light coming through a hole from above me. I pushed aside some rubble and was able to climb outside. I saw that all of the buildings in the area had collapsed; here and there, fire had broken out.

4) I found my friend Komyo trapped under the rubble of the building. He was injured and pleaded for help. With all my strength I freed him from the blokking timberwork and helped him climb out. In the meantime the fires began to rage, and if we had not fled, they would have engulfed us. Although I heard others below us calling for help, I had to get Komyo out of there at once.

5) He had a head injury and one of his ears had been torn, hanging loose, but he could still walk. We tried to flee towards my parents’ house in Funairi, but we had to cross two bridges to get there. They were wooden bridges and were burning, so we could not walk across. I was able to find a small boat, and I put my friend on board and swam across the river, pushing the boat ahead of me. In the same way we crossed the second river. We heard that there was a provisional clinic in Eba, to the south of Funiari. I was able to bring Komyo there and said good-bye to him. He was from Himeji. I heard later that he was able to return to his parents’ home, where he died.

6) Our house in Funairi was 2.0 kilometers south of ground zero and was made of wood. The bedding had been hung out to air in the garden and caught fire immediately. My father was at home and put out the fire at once, and that stopped our house from burning down.

7) My mother had been conscripted to wartime work service downtown, where she was helping to widen a street by tearing down some houses. She had left home early in the morning. My father was a teacher in middle school and ordinarily would also have been downtown to oversee his students working there. Since my mother had left home very early, my father had been in the house somewhat longer. If my mother had not had to work that day, she would have been home and my father would have been downtown. At any rate, one of them would have been in the city, and if the bomb had been dropped later in the day, both would have been downtown.

8) Okimasu, a son of our family friends from the vicinity of Hiroshima, lived in our house in addition to my family. Now we had to search for my mother and for Okimasu. First of all, we went out to look for Okimasu.

9) Okimasu had been conscripted to work in the vicinity of the Honkawa Bridge, close to ground zero. About noon we began to work our way in that direction, and encountered hell-like scenes. The bomb victims had been horribly burned, and the flesh had been peeled off the victims’ arms and hung in long strips from their fingers. The bodies of the people were black, and they wandered about aimlessly like ghosts. One screaming woman held her dead baby in her arms, screaming like mad.

10) At the Honkawa Bridge we saw yet another horrible scene. Searching for water, the bomb victims had pushed down the steps to the water, and they were fallen there in a half-circle at the shore.

11) The surface of the water was covered with the bodies of the dead. One of these corpses caught my eyes, because the way it lay there, with its head lowered, reminded me of my comrade Okimasu. In order to get closer and correctly identify him, I made my way down the steps to the shore. I had to push the bodies out of my way, and I discovered to my horror that they were not dead but alive. The vicitims grasped my legs with their hands and begged me: “Water!”, “Please tell my familiy!” But I was powerless to help any of them. I swam out towards the body that I thought I had recognized, and discovered that it was indeed Okimasu. We brought him back to my home. Soon his parents came and we were able to hand them his body. That was August 6, about 3 p.m.

12) Now we had to find my mother. We went in the direction where we assumed that the Red Cross Hospital would be. The hospital was near the point where I had been when the bomb had been dropped. In the morning, the bridges had still been on fire, so that no one could cross them, but now, in the afternoon, it was possible to walk across. The buildings of the Red Cross Hospital were made of concrete and had thus survived the blast, but a fire began to spread.

13) Every room was full of the wounded. We searched for my mother, but with no success. In the 1meantime, the fire spread through the building and the wounded were forced away. Fortunately, one room away from the fire, we finally found my mother. She was conscious and had no open wounds, but she could not move. If we had arrived only a little later, my mother would have been caught in the fire. We were able to bring her home on a bicycle trailer.
That was the evening of August 6.

14) Three days later, on August 9, my mother died at the age of 35. We built a coffin and placed our mother in it by ourselves. We cremated her remains in a nearby field. We were glad that we had at least found her, so that we could look after her until her death and be with her to the end. Later we heard that on this same day, the 9th of August, the second atomic bomb fell on Nagasaki, the city where I had been born.

15) Friends and relatives from central Hiroshima fled to our home. The people did not have any visible injuries, but later their hair fell out and their gums began to bleed as if they had parodontosis. These symptoms were typical of radiation sickness. All of these people died one after another during the month of August.

III, DVD “Hiroshima” —where did my home go?

Director & Producer : Masaaki Tanabe
Project & Production & Copyright: KNACK IMAGES Production CENTER in Hiroshima
Cooperation: the Restoration of Hypocenter Film committee

”Hiroshima” is a documentary film using 3D-graphics to re-create the city of Hiroshima as it existed before its bombing. The donation of this film to the United Nations fulfills Mr. Tanabe’s dream to have his work used for peace education purposes — towards the goal of creating a world without nuclear war.

Using only one Atomic Bomb everything was destroyed ! Very terrible !

Two atomic bombs dropped on Hiroshima and Nagasaki were dropped not only on the Japanese people, but on the whole mankind ! I speak as one of six billion world inhabitants.

Nuclear weapons are different from conventional weapons.

With a conventional bomb, the threat is usually over once you survive the initial blast. That is not the case with nuclear weapons. With a nuclear bomb you never know if you are going to suffer from the effects days, weeks, months or even years later. The negative effects (of radiation) can even be passed on to your offspring.

Nuclear weapons are the worst weapons humankind has ever created. The very existence of nuclear weapons has a strong negative effect on the human psyche and the human spirit.

I want people to know that and I want us to think together about what kind of environment we live in and what kind of world we want to create for the future.

3. Als de atoom bommen niet waren gevallen………. wat dan? ⎮ Anton Stephan

Zo zou een historicus kunnen beginnen met een studie hoe de wereld zich geopolitiek ontwikkeld zou hebben. Of een schrijver die een roman schrijft over hoe een Japanse soldaat zijn gezin terugvindt in een buitenwijk van Nagasaki.

Ik ben geen historicus en geen romanschrijver.
Mijn verhaal bestaat slechts uit losse gedachten, gedachten die vaak door mijn hoofd spelen als het over “de oorlog” gaat. “De oorlog”, dat is die ene oorlog, die, waar we het in deze conferenties zo vaak over hebben. “De oorlog” die nooit helemaal weg is uit mijn gedachten. Waarbij mijn vader bij de Japanse aanval Tarakan op 16 januari 1942 was gesneuveld. De “oorlog” waarin ik als jongetje met mijn familie op Java was gei¨nterneerd door de Japanners

Die gedachten werd ik mij eigenlijk pas bewust in de jaren ’70.
Er waren in Nederland allerlei discussies gaande over het plaatsen van kruisraketten die kernkoppen konden vervoeren. Er werden, soms heftige, demonstraties gehouden om besluiten daarover tegen te houden. De Koude Oorlog woedde hevig en men sprak er over alsof elk moment de 3e wereldoorlog kon uitbreken. Velen dachten dat bij zo’n kernoorlog er niets meer van ons, van Europa over zou blijven.

En op een dag kwam mijn oudste dochter, toen nog een tiener, met de vraag: “Pappa, ik doe mee met een demonstratie van onze school tegen de atoomwapens, Pappa, loop je met ons mee?”
Overrompeld door die vraag antwoordde ik:
“Ik weet niet of ik wel tegen dat soort wapens ben. Ik heb je al eens verteld dat als er destijds geen atoombommen op Hiroshima en Nagasaki geworpen waren, ik het jappenkamp niet overleefd zou hebben, waarschijnlijk nu hier niet zou zijn, en jij dus ook niet.”

Het was even stil.

Toen antwoordde mijn dochter: “Als er weer een atoombom valt, dan ben ik er waarschijnlijk niet meer, en jij ook niet”.

En daarom liep ik mee met die demonstratie. Met tegenstrijdige gedachten:
Het snelle einde van de oorlog had voorkomen dat ik door honger en ontbering zou zijn omgekomen. En hoeveel mensen met mij?
Zo denk ik er nog steeds over. Maar waren die atoombommen geworpen om mij te redden? Ten koste van hoeveel levens?

Dat moest ik voor mijzelf duidelijk zien te krijgen:

In 1945 was sterven door gebrek aan voedsel en verzorging voor mij, in een interneringskamp voor jongens en oude mannen, een ree¨el vooruitzicht. Een kamp met circa 850 jongens tussen de 10 en 18 jaar en gemiddeld 400 oude en zieke mannen. Dat aantal mannen wisselde nogal door allerlei verhuizingen van het ene kamp naar het andere en weer terug.
Wij jongens waren in de maanden augustus en september 1944 bij onze moeders in de vrouwenkampen weggehaald en overgebracht naar dit kamp “Bangkong” in Semarang, Midden Java.

Er is al veel verteld over de toestand en het “leven” in dit soort kampen.
Het rantsoen eten was natuurlijk te klein, met alle gevolgen van dien. Er was de regel dat iedere persoon precies evenveel eten ontving, jong of oud. Het is een keer uitgerekend wat dat betekende. Het eten was al niet veel voor mij. Als elfjarige zou ik per dag voor 2140 Kcal aan voedsel moeten krijgen. In Oktober ’44 kreeg ik maar 70% van die hoeveelheid en in juli ’45 nog maar een 60%. Maar mijn broer van 17 jaar oud kreeg in dit zelfde kamp eerst 55% van wat hij nodig had en later nog slechts 45%.
In de vrouwenkampen was het net zo erg. Veel ziekten door ondervoeding. Via via hoorde ik dat mijn moeder last had van geelzucht. En dat zij maar met moeite wat extra suiker kreeg als medicijn.

Er stierven veel mensen. Van de mannen stierven in dat ene jaar 330 personen, waarvan circa 200 in de eerste 8 maanden. Van de jongens stierven er “maar” 13. Het angstige was dat die sterfgevallen onder jongens vanaf januari 1945 begonnen. We waren aan het eind van onze krachten. Bij mijn broer zag ik dat hij de symptomen begon te vertonen van een ander gevolg van ondervoeding: het zenuwstelsel wordt aangetast. Hij begon op een vreemde manier te lopen.

Hoe was dat buiten het kamp?

Met een grote groep jongens moest ik elke dag dwangarbeid verrichten op een stukje landbouwgrond aan de rand van de stad. Als we daarheen marcheerden zag ik langs de weg steeds meer arme Indonesie¨rs zitten of liggen, nauwelijks gekleed, onder een rieten mat. Met dezelfde uitgemergelde lijven als wij, met dezelfde, door beriberi gezwollen benen als wij. En als ik dan een dag of wat later daar weer langs kwam lagen er een aantal dood langs de weg. En niemand die er verder naar omkeek.

Overal heerste hongersnood.

Een belangrijke oorzaak was dat in het voormalige Nederlands Indie¨ onder het Japanse bewind de economie totaal instortte. Dr. Loe de Jong beschrijft, in zijn geschiedenis van de 2e Wereldoorlog, hoe eerst de productie van koffie, thee, suiker en tabak tot stilstand kwam, mede omdat Japanse schepen de totaal vernielde havens niet konden bereiken en later toen de havens hersteld waren, er nauwelijks nog scheepvaart was door de verliezen die Amerikaanse duikboten aan Japanse schepen toebrachten. Er werd niets meer verdiend, men kon geen eten meer kopen.

Voor de oorlog had het Nederlandse Gouvernement er zorg voor gedragen dat er voldoende rijst voor de bevolking was, bij slechte oogsten werd er rijst gei¨mporteerd en tussen Java en de ander eilanden was er een uitwisseling van producten die men nodig had. De zogenoemde “Buitengewesten” kregen nu bijvoorbeeld geen rijst en zout meer uit Java, en op Java kwam er geen steenkool, voor de industrie en de spoorwegen, vanuit de Buitengewesten.
Het Bestuur over het voormalig Nederlands Indie¨ was onder het Japanse bewind verdeeld. Java en Sumatra werden elk bestuurd door een Japanse Landmacht eenheid, de ander eilanden van de archipel stonden onder bestuur van de Japanse Marine.
Elk voerde een eigen beleid.
En als voorbereiding op een landing door de Geallieerden op Java, want die werd door het Japanse leger al vanaf 1943 toch wel voor mogelijk gehouden, werd Java opgedeeld in 17 “zelfverzorgende gebieden”. Import en export tussen deze gebieden werd verboden. Zo was er in het ene gebied voldoende rijst, in het andere niets.
Er werden in tunnels voorraden aangelegd. En alles moest worden gedaan om het Japanse leger te onderhouden. Dit alles ten koste van de bevolking.

En het zal in de andere, door Japan bezette gebieden en in Japan zelf, niet anders geweest zijn.
De Japanse koopvaardijvloot was sterk gereduceerd door de aanvallen door Amerikaanse duikboten, Daardoor was Japan in de laatste oorlogsjaren in een isolement gekomen en er was nauwelijks aanvoer van voedsel. Bovendien werd alles opgeofferd ten behoeve van de krijgsmacht.

Het enige beeld wat ik mij daarbij kan voorstellen is wat ik haalde uit een film van Shohei Imamura, die ik zag onder de titel “Dokter Lever”. Het gaat over een vissersdorpje tijdens de laatste maanden van de oorlog en waar een dokter Akagi zich letterlijk de benen uit het lijf holt van patie¨nt naar patie¨nt die allen lijden aan geelzucht. Er is een hepatitisepidemie uitgebroken. Maar dat blijkt pas uit onderzoek dat Akagi doet, nota bene met hulp van een ontsnapte Nederlandse krijgsgevangene. Ondanks de erkenning die hij krijgt voor zijn onderzoeksresultaten, van de medische wereld in Japan, lukt het hem niet om bij de legerautoriteiten meer suiker te krijgen die hij nodig heeft om zijn patie¨nten weer beter te krijgen.

Suiker, ook voor ons in de kampen, was ons wekelijkse rantsoen suiker van 75 gram: medicijn, genotsmiddel en energiebron tegelijk. Mijn dagelijkse lepel suiker was mij toen even dierbaar als mijn borrel voor het diner nu is.

Aan het einde van de film van Imamura ontdekt dokter Akagi dat mensen belangrijker zijn dan wetenschappelijk onderzoek. Hij komt te laat bij een patie¨nte, die op een eilandje voor de kust woont, en zij sterft aan haar leverziekte. Hij wordt weer de gewone dokter. Samen terugroeiend met zijn assistente, een jonge vrouw, ontdekt hij zijn gevoelens voor haar en op de bodem van het roeibootje bedrijven zij hun liefde. En op het moment dat zij hun hoogtepunt bereiken worden zij opgeschrikt door een lichtflits en zien ze aan de andere kant van de baai een paddestoelvormige wolk opstijgen. Einde film.

Daar viel de eerste atoombom, Hiroshima, 6 augustus 1945.

Waarom werd de beslissing genomen om daar een bom te gooien? En een paar dagen later, op 9 augustus, nog een, op Nagasaki?

Jaren lang kende ik maar e´e´n motief: de geallieerden, met name de Amerikanen hadden in de Pacific eiland na eiland op de Japanner moeten veroveren. Vaak met het verlies van veel mensenlevens aan beide zijden.
Een recente versie van de Encyclopaedia Britannica beschrijft hoe in februari 1945 Iwo Jima na vier weken vechten veroverd werd waarbij 30.000 slachtoffers vielen. Op 1 april landden de Amerikanen op Okinawa. !00.000 Japanse soldaten verdedigden het eiland en kamikaze piloten brachten zware schade toe aan de landingsvloot. Na 12 weken hadden de Amerikanen het eiland geheel in handen. Zij verloren 50.000 man, het Japanse leger 90.000 en van de burgerbevolking, die zou zijn gedwongen om mee te vechten tegen de Amerikanen, kwamen 100.000 mensen om. Overigens bestaan over de cijfers nogal wat verschillende meningen. Maar hoe dan ook, de slachting was enorm..
Mij gaat het nu om het idee.

De Amerikanen beschouwden de gevechten om Iwo Jima en Okinawa als een voorproefje op wat kon gebeuren wanneer ze op de eilanden van Japan zelf zouden landen.
De plannen waren er al. Een landing met de codenaam “Olympic” zou in Oktober of November plaatsvinden op Kyushu. Men verwachtte dat daar een Japans leger van 350.000 man zou klaar staan en 1000 Kamikaze vliegtuigen. Het zou een operatie worden van de omvang van de landing bij Normandie¨, met een enorme vloot en 800.000 Amerikaanse troepen. Het aantal slachtoffers aan Amerikaanse zijde dat werd geschat liep sterk uiteen, het gemiddelde lag op 40.000 doden en 90.000 gewonden.

In een tweede fase zou er in het voorjaar of de zomer 1946 een landing, genaamd Coronet, plaatsvinden op Honshu, dichtbij Tokio. Daarbij verwachte men 90.000 slachtoffers. Bij elkaar verwachtte men een 100.000 doden, gewonden en vermisten, terwijl de oorlog in de Pacific de Amerikanen tot dan toe een 170.000 mensen het leven had gekost.
Het aantal doden en gewonden aan Japanse zijde werd verwacht gigantisch hoog te zijn. Volgens inlichtingen die de Amerikanen verkregen, zou het leger zich doodvechten en de burgerbevolking was in zijn geheel betrokken bij de verdediging, zoals op Okinawa. Japan zou verdedigd worden door 2.300.000 militairen, met nog eens 4.000.000 mensen die in een of andere vorm al werkzaam waren voor het leger of de vloot. En de burgermilitie omvatte 25.000.000 mensen.
De vraag was of Japan uit zichzelf zou capituleren. Het leek er niet op.

Bijna alle grote steden waren al plat gebombardeerd of door “vuurstormen” verwoest. Zo voerden 172 vliegtuigen op 23 Januari 1945 een aanval uit op Tokio en met hun brandbommen verwoestten zij 1 vierkante mijl. Op 9 maart kwam er weer een aanval op Tokio met 334 B-29’ers. Naar schatting vielen er 100.000 doden, allen burgers en 1.000.000 gewonden. 16 vierkante mijl van Tokio werd totaal verwoest. Cijfers die niet te bevatten zijn. Op internet vond ik een lijst met 70 Japanse steden die tussen ’43 en ’45 intensief gebombardeerd zijn.

De bevelhebber van de Amerikaanse luchtmacht, Generaal LeMay, verwachtte dat in September 1945 in Japan elk doel van enig belang vernietigd zou zijn. Een Amerikaanse piloot zegt ergens dat voor hen de raids leken op een “milkrun”, een rondje van de melkboer en dat ze langzamerhand zelfs iedere vuilnisbak in Japan geraakt hadden.
Maar in Juli 1945 ontving de Amerikaanse inlichtingen dienst nog informatie dat op Kyushu de legereenheden nog verder versterkt werden.

Wilde of kon Japan wel capituleren?
De Amerikanen hadden steeds de eis gesteld dat Japan zich “onvoorwaardelijk” moest capituleren. Het schijnt dat voor de Japanse regering dat “onvoorwaardelijk” veel zwaarder werd gewogen dan de Amerikanen bedoelden. De Japanners dachten met name dat de positie van de Keizer ernstig in gevaar zou zijn en dat was voor hen onacceptabel.
Inmiddels had president Truman op 29 Juni de invasieplannen officieel goedgekeurd.

Maar toen op 16 Juli een geslaagde proef plaatsvond met de atoombom veranderde de zaak dramatisch.

De Amerikanen hadden opeens haast, de oorlog in Europa was voorbij en zij verkregen op 17 juli inlichtingen dat een afgevaardigde van Hirohito, Koki Hirota, voorstellen had gedaan aan Rusland, via de Russische ambassadeur, om een bondgenootschap aan te gaan waarbij de heerschappij over Azie¨ verdeeld zou worden tussen beide landen.

De Amerikaanse regering eiste op 21 juli onmiddellijke capitulatie of anders zou de “totale vernietiging” van Japan volgen. Dat ultimatum werd door Japan op 29 juli verworpen.

Op 25 juli werd het besluit genomen het atoomwapen in te zetten. De mogelijke doelen die uiteindelijk gekozen werden, waren: Hiroshima, Kokura, Niigata en Nagasaki. (Aanvankelijk stonden ook Yokohama en Kyoto op het lijstje).
Deze doelen voldeden aan de specifieke eisen die de ontwikkelaars van de bom nodig achtten:
Het moesten belangrijke doelen zijn met een stedelijk gebied van meer dan 3 mijl in diameter.
De explosie moest duidelijk een grote schade kunnen verooraken.
De doelen moesten nog niet eerder beschadigd zijn door eerdere bombardementen en nog niet als doelen voor de luchtmacht gekozen zijn.
De reden ligt voor de hand: de wetenschappers wilden zo goed mogelijk het effect van de atoomexplosies meten.
Een aantal wetenschappers die aan het Manhattan-Project hadden meegewerkt deden pogingen dat besluit te voorkomen, maar zij waren met te weinig en hun protesten kwam niet bij Truman op tafel. De bal was al aan het rollen.

Op 6 augustus laat de B-29 Enola Gay de uranium bom Little Boy boven Hiroshima vallen. In de eerste minuut vielen er 66.000 doden en raakten er 69.000 gewond.

Eigenlijk geven de Amerikanen de Japanners te weinig tijd om te reageren. De omvang van de ramp is niet meteen duidelijk.
En op 8 augustus verklaart Rusland aan Japan de oorlog. De Amerikanen moeten nu snel handelen, willen zij hun invloed in Azie niet verliezen.
Op 9 augustus valt op Nagasaki de plutoniumbom Fat Man. Eigenlijk was die bedoeld om op Kokura te vallen, maar daar hingen te veel wolken. In de eerste minuut vallen er 39.000 doden en 25.000 gewonden.

U en ik weten dat er ten aanzien van de aantallen slachtoffers van de twee bommen allerlei cijfers genoemd worden. Afhankelijk van de maatstaven en uitgangspunten. Maar het aantal directe slachtoffers was verbijsterend hoog. Vandaag de dag zou men zeggen dat het een effect gaf van “shock and awe”. En het aantal slachtoffers van tengevolge van de radioactieve straling is veel groter.

In ieder geval was het gevolg dat men in het Japanse kabinet over de voorwaarden van een capitulatie begon te praten. Het schijnt dat zij aanvankelijk nogal wat noten op hun zang hadden, maar dat Keizer Hirohito op 14 augustus de knoop doorhakte en opdracht gaf in te stemmen met een onvoorwaardelijke overgave. Alleen zijn positie als keizer werd daarbij ontzien.

Daarmee was de oorlog formeel ten einde gekomen.

Maar waren die bommen gevallen om mij en mijn lotgenoten te “redden”?

Daarvoor waren ze nooit bestemd geweest. Wij hadden slechts geluk dat we het zo lang hadden uitgehouden.
Het is moeilijk te achterhalen hoeveel mensen er in de bezette landen bezweken zouden zijn bij een langer durende oorlog.

E´e´n bron spreekt van 400.000 geallieerde krijgsgevangenen en gei¨nterneerde burgers in de bezette landen, die misschien ter dood gebracht zouden zijn bij een Amerikaanse invasie in Japan. (Op Java is een legerorder van die strekking na de oorlog gevonden.)
Er wordt ook gewezen op de honderdduizenden, zo niet miljoenen Japanners die “gespaard” zijn gebleven.

Maar je kunt niet een daad rechtvaardigen door de overlevenden af te strepen tegen de “opgeofferden”, de slachtoffers. Morele maatstaven zijn geen optelsommetjes.

Je kunt dankbaar zijn dat je niet tot de slachtoffers behoorde.

Als ik me beperk tot de oorlogsjaren in Nederlands Indie¨, dan zegt Loe de Jong daarvan:
Van de 50 miljoen Javanen zijn waarschijnlijk e´e´n op de twintig overleden; van de 42.233 krijgsgevangenen is e´e´n op de vijf overleden; van de 220.000 Europeanen die buiten de kampen zijn gebleven is niet bekend hoeveel er in de oorlog zijn overleden. En van de 100.000 gei¨nterneerde Europeanen e´e´n op de zes.

De rest van ons heeft het overleefd en zo kon ik meelopen in een protestmars te´gen het gebruik van kernwapens, samen met mijn dochter.
En ik was daar dankbaar voor.

4. What did Annie-san’s life signify for us in Japan? ⎮ T. Iwahori, Japan

I am grateful for this opportunity to remember Annie-san on the occasion of the twelfth conference of the Dutch-Japanese Dialog. I would like to share with you what I, though physically far away from you, think of her faith in God.

It’s now four years ago that Annie-san, accompanied by Herman, her husband, visited Japan in the summer of 2004, nearly 60 years after the end of the war.

Now that she is in heaven with her God the Father, it seems to me that this, her first and last visit to Japan, was an opportunity provided for her by God just on time.

I am Toshimi Iwahori. I had the privilege of facilitating and looking after practical matters associated with her visit to Japan. I was born in Japan among the ruins of Japan immediately after the end of the war as a so-called “baby-boomer.” As such I have no personal experience of the war. Sixty-three years on, Japan has not yet really studied and examined the war. As a member of the post-war generation I grew up without being taught accurately the modern history of my own nation.

The Bible says: “The wages of sin is death.” We Japanese bear the guilt of the war, which is our negative legacy.

Annie-san bore a long time the memories of unforgettable horrors during the Japanese occupation, hunger and fear of death, the death of her dear father in Japan. All this she overcame through prayer and on account of the forgiveness granted to her through Jesus’ death on the cross, and she came to Japan with a message of reconciliation.

The Lord promised: “I will give you the keys of the kingdom of heaven, and whatever you bind on earth will be bound in heaven, and whatever you loose on earth will be loosed in heaven” (Mat. 16:19).
Annie-san, entrusted with a key of heaven, said at a meeting in Tokyo: “The Holy Spirit told me — The key to a truly free life is through forgiving your enemies. Once having my sins forgiven, it was not that difficult. I turned the key.”
The visit by Annie-san and her husband moved many Japanese people, not only those who were involved in arranging their visit; they could all share the wonderful love of God and man, and true peace.
Her words — “I love the Japanese” — looked like a pearl in the Lord’s hand, and touched the hearts of many Japanese who bear the scars of perpetrators. These expressions of her faith and love must have pleased her Lord Jesus just as the nard poured on Jesus by Mary of Bethany.
When Mary broke an alabaster jug containing the expensive ointment worth a labourer’s wages for one whole year and poured it on the head of Jesus, many onlookers thought it was a sheer waste. But her love and devotion was a great encouragement to Jesus on His way to the cross. When you think of Annie-san as one of so painfully numerous victims and you realise that there lies a yawning cleft between the perpetrators and the victims, it’s not really that easy to speak of “reconciliation.” Through her visit, however, we have seen that the gospel of the cross is the key to peace and reconciliation, which could help us overcome the wall of partition and the problems which could otherwise lead us on to death and destruction.

On the last Sunday before her departure back home she was invited to attend a worship service held at a small church to which I belong. We jointly sat at the Lord’s table. It was a marvellous time of sharing together the broken body of Jesus and His blood shed for the forgiveness of our sins and for a life of love and reconciliaiton. What could have been more pleasing to the Lord?

I believe that Annie-san’s visit to Japan was a fruit of the prayer of intercession prayed by her father, Jan de Vries and her mother whose lives were characterised by the love and dedication to their Lord. I am grateful for being able to share with her and her husband the joy of being one with you all. Though I shall never meet her again in this world, I know that I am bound with her in eternal life, and desire to follow her to our common goal in heaven with the strength available through the cross of the Lord. Hallelujah!
(translated from Japanese to English by T. Muraoka)

5. Wat betekenden Annie en Els voor de Dialoog? ⎮ Adrie Lindeijer – van der Baan

Twee markante vrouwen zijn sinds de laatste conferentie van ons heengegaan.

De vraag op uw programma is: Wat betekenden Annie Goudswaard en Els Michielsen voor de dialoog Nederland- Japan?

Maar wat betekende de dialoog Nederland – Japan voor hen?

De opgaande lijn in Annie’s leven komt vanuit de diepte van haar traumatische ervaringen in haar jeugd in een japans interneringskamp en is een constante worsteling geweest op zoek naar een groot doel: “De belofte van Gods Koninkrijk.”

Op haar moeizame reis naar dat doel zocht zij naar medereizigers die zij de hand reikte en die haar ook moed inspraken. Velen ook trachtten haar te overtuigen dat het zinloos was, maar zij hield vast aan haar geloof. Toch bleef zij verbitterd over het lot van haar vader en haar pijnlijke kampervaringen, het verlies van een gelukkige jeugd..

Tenslotte heeft zij de moed gevonden de diep-weggestopte traumatische ervaringen van haar jeugd te delen met een japanse schrijver, die daarvoor uit Japan overkwam.

Daarin vond zij zelf de weg naar bevrijding en het antwoord dat haat en bitterheid kan worden overwonnen door verzoening.

Het verschijnen in het jaar 2000 van het levensverhaal van Annie Goudswaard, geschreven door de japanse journalist, Eidai Hayashi, tegelijk met de japanse uitgave van het dagboek van mijn man, was de aanzet van een reeks conferenties onder de naam “Dialoog Nederland -Japan”.

Annie en haar man Herman hebben veel bijgedragen aan deze conferenties. Annie’s voordracht op de achtste conferentie, na haar reis naar Japan, onder de titel: “Vrede met het verleden geeft hoop voor de toekomst,” maakte diepe indruk.

Ik wil tot slot daar enkele zinnen uit citeren:

“Ik heb u iets willen laten zien van het andere Japan: de mentaliteit van mensen, die dankbaar zijn voor elke informatie uit het voor hen moeilijke verleden’ en niets liever willen dan een reele basis scheppen voor verzoening en concrete stappen willen zetten op een nieuwe weg. Laten wij van onze kant onze vooroordelen wegdoen. Die bouwen niet op maar breken juist af.”

“Gedane zaken nemen geen keer, maar we kunnen wel onze ruggen rechten en de hedendaagse generatie vrijzetten van onwetendheid en misvattingen.Ieder op zijn eigen manier en eigen plek, zowel Nederlanders als Japanners. Zo zouden we allen een steentje kunnen bijdragen aan de vervulling van een bede in het ‘Onze Vader’:

“UW KONINKRIJK KOME”

Zoals Antoinette van haar moeder, Els Michielsen zei: “De meeste mensen zouden 5 levens nodig hebben om alles te doen wat zij heeft ondernomen.”

Ik leerde Els kennen in het Tjihapitkamp, waar we vol energie ons stortten op het kerkelijk jongerenwerk,in de vorm van kringwerk en zo, voor zover daar mogelijkheden voor waren naast de kamptaken en het verbod van bijeenkomsten. Els had ook een hobby om wat bij te verdienen. Zij verzamelde lege parfumflesjes, die zij heel kunstzinnig beschilderde met kleine bloemmotiefjes.

Wat ze ook zou moeten achterlaten toen zij op transport ging, beslist niet haar schilderkistje met tubes en penselen. Zou ze daar in Struiswijk nog wel gelegenheid voor gehad hebben naast haar zware kamptaak als hoofd van de keuken en de zorg voor haar moeder? In ieder geval heeft zij het later weer opgepakt in Driebergen, waar zij porselein ging beschilderen.

Na de oorlog verloren wij elkaar voor enige tijd uit het oog.
Els vond haar echtgenoot in Australie,en had gelijk 2 dochters terwijl ik trouwde in Batavia met de vader van 4 kinderen.

Beiden vertrokken we alleen met de kinderen naar Nederland, terwijl onze echtgenoten nog moesten achterblijven. We hadden een nieuwe bestemming gevonden: Moeder zijn.

Na jaren vonden we elkaar weer bij reunies..
Wij hadden beiden onze echtgenoten verloren en waren op zoek naar een nieuw perspectief.

Els schreef haar boek over haar ervaringen als hoofd van de keuken in Struiswijk; Fushimban ijo arimasen, Alles is in Orde.Het kwam in 1996 uit.

Mijn zoon en ik vonden onze weg naar Japan. Wij maakten onze reis met de EKNJ in 1996

Els ging in 1998 met de EKNJ naar Japan. en in 2000 maakten we samen de z.g. Hofreis met de Nederlands-Japanse Vereniging.

Het werkte als een bevrijding,wat werd bevestigd in de samenwerking met Japanners in de dialoog Nederland – Japan. Daar vonden we de mogelijkheid om bruggen te slaan tot wederzijds begrip, gesprek, toenadering en verzoening.

Sindsdien was Els bij elke conferentie aanwezig en maakte deel uit van de stuurgroep dialoog Nederland – Japan.

Met veel dank en waardering denken wij aan haar bijdragen daaraan, overtuigd als zij was van de juistheid van de weg.

Bovenal denken we aan haar warme gastvrijheid bij de voorbereidingsbijeenkomsten in haar gezellige huis in Driebergen.

Els was conscientieus en trouw. Zij had een ijzeren geheugen en had nog veel te geven.

In de hoogte- en dieptepunten van haar leven wist zij zich gedragen door haar geloof.

Van Els, evenals van Annie kunnen we zeggen:

“Hun leven heeft voor zeer velen veel betekend.”

6. Ter afsluiting — Waarom Verzoening? ⎮ Dr. E.W. Lindeijer

Toen ik eind 1995 voor het eerst met de EKNJ, de Stichting Ex Krijgsgevangenen en Nabestaanden Japan, naar Japan ging, hoopte ik in contact te komen met Japanners, die misschien mijn vader nog gekend hadden. Maar ik had geen idee wat de confrontatie met hun verleden voor Japanners zou kunnen betekenen.

Onzeker en met grote terughoudendheid liet ik het brievendagboek van mijn vader zien, wat hij tijdens zijn krijgsgevangenschap had weten verborgen te houden. Al was het voor hen onleesbaar, er werden gretig copieen van gemaakt.

In een gesprek met onderwijsmensen en historici, die wij ontmoetten,werd erkend dat het niet goed was om het oorlogsverleden voor de jeugd te verzwijgen. We kregen in die paar dagen toegang tot verschillende scholen, waarvoor soms het hele lesprogramma moest omgezet worden.

Door hun open en hartelijk ontvangst en de eerlijke reacties van de leerlingen ontdekten we een andere Japanner dan het beeld dat we zelf hadden uit onze oorlogservaringen. Dat vijandsbeeld vroeg om grondige correctie.

Zonder het verleden te ontkennen moet er een weg naar de toekomst gevonden worden vrij van haat en wrok. Het begint met het tonen van respect voor de ander als mens, niet meer als vijand.

Ik moest erkennen dat bittere gevoelens bij mij zelf, verzoening in de weg stonden. Die werken destructief en lossen niet op. Door daarvoor vergeving te vragen betekende dat voor mij een echte bevrijding.

Dat was een belangrijke stap en de enige weg omdat het geen oordeel over de ander inhoudt. Dan worden harten en deuren geopend en is er ruimte voor een dialoog over een gezamenlijk beladen verleden.

Dat is de enige weg voor een blijvende vrede in de toekomst.